Yette Atisini Bilmigen __ Qul!
Selime kamal"Shinjang géziti"idarisidin"Bizde yette atisini bilmigen -qul"dégen hékmet bar. Bu hékmetning yene bir wariyanti "yette ejdadini bilmigen -uy''. Bu hékmetning özidinla ejdadlirimizning "nesebini, tégi - tektini, jemet yiltizini bilish bir ademning, bir uruq - jemetning, bir milletning özini tonushida ehmiyetlik belge. Shunga famile qollinish zörür'' dep qarighanliqimgha yene ispat hajetsiz. Zamandashlirim belkim famile mesilisini bu hékmettin bashlap qattiq teleppuzda otturigha qoyghinimdin bi'aramliq hés qilishi yaki"ashuruwetkenlik ''dep qarishi mumkin. Biraq, men zamandashlirimning semige shuni salmaqchimenki, biz yéziq mesiliside köp qétim ziyan tarttuq, famile bir milletning özlük éngining belgiliridin biri idi. Atilirimizning biperwaliqidin qedimki ejdadlirimizning batur- palwanlirimizning namini, yer - jay namlirini, uruq - jemet leqemlirini ulughlap ishletken famililirini tashliwettuq. Bu yerde shuni eskertishke toghra kéliduki, xelqimiz pütünley famililisizmu qalmidi. Nahayiti az sandiki bir qisim kishilirimiz jemet familisini ewladmu - ewlad dawamlashturup keldi. Chet ellerdiki qérindashlirimiz shu döletlerning qa'idisi boyiche izchil famile qollinip kéliwatidu. Netijide biz hazir dunyadiki familisiz qalghan nahayiti az sandiki milletler qatarigha qoshulup qalduq. Familisizlik bizge ejdadlirimizning mubarek namila emes, ularning töhpiliri, baturluqliri, tejribe - sawaqlirinimu untuldurdi. Oqush, tughqan yoqlash we bashqa türlük sewebler bilen chet ellerge chiqqanlirimiz"famiilingiz"dégen katekchige dadimizning namini, "ismingiz«dégen katekchige yene öz ismimiz bilen dadimizning ismini tekrar yézip öz özimizge nurghun awarichiliqlarni tépiwalduq, nurghun uqushmasliqlarni peyda qilduq. Buninggha izah bérishke, axirida yenila familisiz millet ikenlikimizni ten élishqa mejbur bolduq, bashqilarning aldida izagha qalduq. Emma, emel qilalmighan bolsaqmu "yette atisini bilmigen qul"dégen hékmetni xudagha shükri, 21 - esirgiche untumay yadlap kelduq. Biz köp bolsa dadimiz we bowimizning namini bilgendin bashqa, uning nérisigha ötelmeymiz, ularning mijez - xulqi, xaraktéri, yashash usuli, makan - zamanliri we yiltizi , nesli - nesebi heqqide héchnime bilmeymiz. Shunga bizge familisizlikning neqeder achchiq ikenlikini ten almay mümkin emes. Zadi yette atimizni tapalmamduq? Méningche buning héchqanche tes yéri yoq. Bowimizdin özimizgiche üch ewlad, uninggha balimizni ulisaq töt ewlad bolidu emesmu. Men dadam quluqumgha quyup qaldurghan "yette atisini bilmigen -qul"dégen bu hékmetni ömrüm boyi yürikimning chongqur qétida saqlap kéliwatimen. Balilirimgha, dostlirimgha éyttim, menisini yéship chüshendürdüm. Her qétim mushu hékmet yadimgha yetkende wujudum lerzige kélidu. A'ilimiz famile ishletkili uzun bolghan bolsimu, lékin omumiy milletning familisizliki kishini tolimu échinduridu.Xeyriyet , axiri bizde bu xasiyetlik ish üchün tetqiqatlar , izdinishler bashlandi. Famile tariximiz, uningdin ne teriqide waz kechkenlikimiz, tartqan ziyanlirimiz heqqide "shinjang tezkirichiliki'', "shinjang ijtima'iy penler tetqiqati'', "shinjang uniwérsitéti ilmiy zhurnili'', "miras"zhurnili qatarliq zhurnallarda yéterlikpakitlar sözlen'gen qimmetlik maqaliler bésildi. Bu xasiyetlik ishqa shinjang uyghur aptonom rayonluq xelq hökümitining teshebbuskarliq bilen yétekchilik qilishi kishini téximu söyündüridu. Menmu ashu aptorlargha awaz qoshup, öz jemetimnng famile qollinish tarixi, sewebi, familining jemetimiz tarixida oynighan roli heqqide sözlesh arqiliq famile qollinishning neqeder ehmiyetlik ish ikenliki we texirsizliki heqqide uchur bermekchimen. Mektep yéshigha toshqan chéghimda dadam méni qolumdin yétilep mektepke tizimlitishqa apardi: -Qizingizning ismi néme?-Selime -Özingizningchu?-Abdulheq-Familenglar? -Kamal Chirayidin nur yéghip turidighan, yawropache kastyum - burulka kiyip, galistuk taqighan turghun ependi méning isim - familemni :selime. A. Kamal, dep yazdi. Shuningdin kéyin men "selime . A. Kamal"boldum. Eyni chaghda kamal dégen kim? Men némishqa selime abdulheq bolmay, selime . A. Kamal bolimen, dégendek ishlarni oylimighanikenmen. Shuning üchün kéyinki chaghlarda isim - familemni toluq bildürüp kéliwatqan üch isimning otturisidiki dadamning ismining bash herpi bolghan "a"ni tashliwetkinimge bekmu échinimen. Hazir oylisam bu öz waqtida bir bashbashtaqliq bolghaniken. Toluqsiz otturining axiriqi yilliqida oquwatqan waqitlirim bolsa kérek. Dadam jiger reng muqawiliq bir kona depterni kötürüp chiqip, hede - singillirimni yighdi: -silerge jemetimizning tarixidin qisqiche melumat béridighan waqit bolup qaldi. Bu depterning birinchi bétide dadam abduweli kamal hezretliri buxarada yette yil ilim tehsil qilip qaytip kelgende yézip qoyghan "yette atisini bilmigen - qul"dégen bir jümle söz bar. Ata - bowilirimiz a'ile uruq - jemet nesebnamisini yézip qaldurup, ewladlargha öz yiltizini bildürüshni shu teriqide jiddiy mesile dep qarighan. Jemet nesebnamimiz abdukérim beg bowimizdin bashlinidu. Abdukérim beg bowimiz tughluq tömürxan zamanida orda meslihetchisi bolghan. Abdukérim begning oghli ilyar molla turdining nami hélihem xelqning qelbidin öchkini yoq. U chapturghan bir östeng hazirmu ghulja nahiyisining gükiretme yézisi héziwektam mehelliside hélimu "ilyaning ériqi"dep atilip kelmekte. Ilyar molla turdi qorghas mazarda diniy mektep achqan. Ilyar molla turdining oghli ibrahim, ibrahimning oghli isma'il, isma'ilning oghli israpil, israpilning oghli kamalidin haji, kamalidin hajining oghulliri abdul'eziz, abduweli, abdumuta'alilardur. "Kamal"dégen famile mushu üch oghuldin bashlap resmi muqim famile qilin'ghan.Dadam bizning:néme üchün chong bowilirimiz orda meslihetchisi abdukérim begning yaki öz zamanisida östeng chapquzup, elge yaxshi ish qilip bergen ilyar molla turdining namini famile qilip tallimaydu?Dégen su'alimizgha mundaq dep jawap bergenidi:20-yashliq kamalidin haji bowimiz 1860 - yillarda sadir qozghilingining serkiliridin biri bolup, lexme kolashni pilanlashqa qatnashqan, özi bashlamchi bolup lexme kolighan kishi bolup, kamalek(kamalek - ikki yayliq, oqya shekillik qoral bolup, ikki yayning otturisigha haywanat térisidin tikilgen pishshiq xalta ornitilidiken. Xaltigha tash qachilinip, yay qattiq tartip qoyuwétilgende küch bilen étilip chiqqan tash düshmenning mingisini chuwuwételeydiken)étishqimu nahayiti mahir kishi iken. Kamalidin bowimiz kéyin ichki - tashqi qora saldurghan, ichkiriki qoruda momimiz qizlarni oqutqan, tashqiriqi qoruda özi oghullarni oqutqaniken. Kamalidin bowimizning sadir qozghilingidiki baturluqi, el arisidiki shöhriti, meripetperwerliki tüpeylidin shu kishining nami turaqliq famile qilin'ghan. Nesebnamige yézilghan eng deslepki bowimiz abdukérim begdin hésablighanda siler 9 - ewlad, nami jemetimizge famile qilin'ghan kamalidin bowanglardin hésablighanda 4 - ewlad bolisiler, dégenidi. Hazir dadamning newrisi shöhret kamal, uning oghli subat kamal dunyagha keldi. A'ile nesebnamimiz 11 - ewladqa, famile tariximiz 6 - ewladqa ulashti. Kamalidin bowimizning oghulliri, newre - chewre, pey newriliri ...Bolup, hazir bu yiltiz etrapigha 300din artuq kishi uyushti. 50 - Yillarning axiri, 60 - yillarning béshida ili deryasi boyida chong - kichik bowilirim abduweli kamali molla hezret bilen abdumuta'ali kamali xelipe hezret aka - ukilarning nahayiti chong baghliri yanmu yan idi. Abduweli kamali molla hezret buxaradin qaytip kélip taki 1928 - yili wapat bolghan'gha qeder ghulja sheher ichi térek mazardiki qorusida mektep échip bala oqutqan. Ayali bübi ayshe qizlarni oqutqaniken. Ikki bowining baliliri, newre - chewriliri bolghan barliq kamallar bir yerge jem bolsaq, baghlarda, derya sahillirida oynisaq, chonglargha egiship barawetke chiqsaq, hetta soqushup talashsaqmu xuddi bir atining baliliridek waz kechkili bolmaydighan bir xil yéqinliq, illiq méhri muhebbet bizni baghlap turidu.Ésimni tapqinimdin buyanqi ishlarni eslisem, meyli jemetimizning béshigha balayi apet yaghqan "medeniyet inqilabi«da bolsun, meyli tinchliq mezgilliridiki künler bolsun kamal jemeti qolni qolgha tutup qayghu we xushalliqlarni birge tartti. Yillar abdumuta'ali kamali xelipe hezretlirige'oxshash ésil atilarni, yürek - baghri ili deryasidinmu keng bübi ayshe, zöhre abistaygha oxshash ulugh oqutquchi anilirimizni qara yerge uzatti. Yash ata - anilar chonglarning mubarek qedemlirini bésip, yash ewladlarni terbiyileshke, jemetimizning uyushushchanliqini mustehkemleshke ayanmay bedel tölidi. Ewlad terbiyisini hemmining aldigha qoydi. Némishqidur, ghuljida "üch wilayet inqilabiy hökümiti"qurulghanda bowimiz abdumuta'ali kamali hezret diniy ishlar nazaritining naziri bolghandin bashqa, ta bügünki kün'ge qeder jemetimizdin emeldar chiqmidi. Biraq, 50 - yillardin bashlap diniy sahede elning hörmitige érishken lutpulla.Gh. Kamal qari hajim; In'gliz, erep, türk, xenzu tillirini puxta igiligen til bilimdani is'haq. I. Kamal, merkiziy islam inistitutida sistémiliq terbiye alghan abduraxman.M. Kamal qatarliqlar jemetimizning bayraqdarliri bolup yétishti. 60 - We 70 - yillarning axirliridin bashlap jemetimizning oghul - qizliri aliy bilim yurtlirida türkümlep oqidi. Jemetimiz ichide jemetimiz we ata - bowilirimizning shenige dagh keltüridighan birer köngülsiz ish yüz bermidi. Eksiche jemetimizning her bir ezasi "kamal"dégen bu tewerük familining shan - shöhritini qoghdap keldi.1990- Yili qazaqistan, özbékistan, rosiye, qirghizistanlargha sayahetke chiqtim. Kamalidin bowimizning oghli abdul'eziz kamalning oghli abduqeyyum. A. Kamal 50 - yillarda a'ilisni almutigha köchürüp chiqip ketken. U yerde yene dadamning singlisi zeynep.A. Kamal, inisi baqi. A. Kamal hemde qirghizistandiki inisi mes'ut . A. Kamal we ularning bala- chaqiliri bar idi. Kichik apam zeynepning öyige men bilen körüshkili kelgen tughqanlarning birinimu tonumayttim. Hetta kichik apam zeynepnimu ata- anam süretlep bergenidi. Chünki, ular qazaqistan'gha köchkende men téxi kichik idim. Tughqanlarning ichide appaq chachliq momay - bowaylar, yash, ottura yash er - ayallar, qiz - yigit, ösmürler köp idi. Hemmisi özini tonushturghanda manga ashu yéqimliq, pexirlik "kamal"nami ularning ismigha qoshulup, bille yadlinatti. Men shu chaghda chüshümdimu körüp baqmighan munchiwala jiq qérindashlirim, jigerlirimning barliqidin söyündüm. Bir xil xatirjemlik, pexirlinish tuyghusi manga ishench we küch - quwwet ata qildi. Shu chaghda men dunyadiki kamallarning hemmisi bir atining baliliri dégen eqidini tiklep bolghanidim. Qazaqistan penler akadémiyisi sabiq uyghurshunasliq inistitutining uyghur tarixi boyiche közge körün'gen tetqiqatchisi ablet kamal lénin'gradta bilim ashuruwatqaniken. Shunga uning bilen körüshkende baghrimgha bastim, uning kamallar jemetige keltürgen shan - sheripige ortaqlashtim. Janabi kamalidin bowimizning chewriliridin bolghan ablet .Q. Kamal hazir en'gliye oksford uniwérsitétining teklip qilin'ghan proféssori.Muhebbet .A.Kamal 1988 - yili shinjang uniwérsitétining bi'ologiye fakultétini pütküzgen bolup, hazir ispaniye mursiye(MURCIA)uniwérsitétida bi'ologiye penliri doktori unwani bilen italiye, ispaniye alimliri bilen birge malikola bi'ologiyisi we hasharetlerning DNA we HROMOSOMliri üstide tetqiqat ishlimekte. Yene chewrilerdin meghpiret .A. Kamal merkiziy milletler inistitutida uyghur tili kespi boyiche oqush tamamlighandin kéyin, yaponiye, türkiyelerde bilim ashurup türkiy tillar kespi boyiche doktorluq ilmiy unwanigha érishti. Hazir enqere ghazi uniwérsitétida ishlimekte. Pey newrilerdin qéyum.A.Kamal béyjing uniwérsitétining tallap ewetishi bilen amérika chikago uniwérsitétida astronomiyebilimliri boyiche terbiyilenmekte. Omumen kamal jemetidiki chewre, pey newrilerning 80pirsenti aliy melumatliq.19 - Esirning otturilirida kamalidin bowimiz qehrimanliqta, baturluqta nam chiqarghanidi. Bügünki dewrde ewladliri uning mubarek namini öz ilmiy emgekliri bilen nurlandurmaqta. Eger bizning ejdadlirimiz jemet nesebnamisi turghuzmighan, jemetimizge turaqliq famile teqdim qilmighan bolsa, hemmimiz öz atimizning naminila famile dep tonup, tar da'iridiki jemetchilikke, uruq - tughqanlar ara yatlishishqa qarap yüzlinip, kichik - kichik toplargha ayrilip ketken bolattuq. Bizge yene atimizni tonutqan, bir ewladning izini yene biri bésip, özliri tikligen jemet abidisige'üzüldürmey tash tizishni, üzlüksiz mustehkemleshni ögetken, bizni chirimas yiltizgha toplighan atilirimizning etiwarliq ana zéminning topisigha singip ketken jismi menggü qurumighay!
Selime kamal"Shinjang géziti"idarisidin"Bizde yette atisini bilmigen -qul"dégen hékmet bar. Bu hékmetning yene bir wariyanti "yette ejdadini bilmigen -uy''. Bu hékmetning özidinla ejdadlirimizning "nesebini, tégi - tektini, jemet yiltizini bilish bir ademning, bir uruq - jemetning, bir milletning özini tonushida ehmiyetlik belge. Shunga famile qollinish zörür'' dep qarighanliqimgha yene ispat hajetsiz. Zamandashlirim belkim famile mesilisini bu hékmettin bashlap qattiq teleppuzda otturigha qoyghinimdin bi'aramliq hés qilishi yaki"ashuruwetkenlik ''dep qarishi mumkin. Biraq, men zamandashlirimning semige shuni salmaqchimenki, biz yéziq mesiliside köp qétim ziyan tarttuq, famile bir milletning özlük éngining belgiliridin biri idi. Atilirimizning biperwaliqidin qedimki ejdadlirimizning batur- palwanlirimizning namini, yer - jay namlirini, uruq - jemet leqemlirini ulughlap ishletken famililirini tashliwettuq. Bu yerde shuni eskertishke toghra kéliduki, xelqimiz pütünley famililisizmu qalmidi. Nahayiti az sandiki bir qisim kishilirimiz jemet familisini ewladmu - ewlad dawamlashturup keldi. Chet ellerdiki qérindashlirimiz shu döletlerning qa'idisi boyiche izchil famile qollinip kéliwatidu. Netijide biz hazir dunyadiki familisiz qalghan nahayiti az sandiki milletler qatarigha qoshulup qalduq. Familisizlik bizge ejdadlirimizning mubarek namila emes, ularning töhpiliri, baturluqliri, tejribe - sawaqlirinimu untuldurdi. Oqush, tughqan yoqlash we bashqa türlük sewebler bilen chet ellerge chiqqanlirimiz"famiilingiz"dégen katekchige dadimizning namini, "ismingiz«dégen katekchige yene öz ismimiz bilen dadimizning ismini tekrar yézip öz özimizge nurghun awarichiliqlarni tépiwalduq, nurghun uqushmasliqlarni peyda qilduq. Buninggha izah bérishke, axirida yenila familisiz millet ikenlikimizni ten élishqa mejbur bolduq, bashqilarning aldida izagha qalduq. Emma, emel qilalmighan bolsaqmu "yette atisini bilmigen qul"dégen hékmetni xudagha shükri, 21 - esirgiche untumay yadlap kelduq. Biz köp bolsa dadimiz we bowimizning namini bilgendin bashqa, uning nérisigha ötelmeymiz, ularning mijez - xulqi, xaraktéri, yashash usuli, makan - zamanliri we yiltizi , nesli - nesebi heqqide héchnime bilmeymiz. Shunga bizge familisizlikning neqeder achchiq ikenlikini ten almay mümkin emes. Zadi yette atimizni tapalmamduq? Méningche buning héchqanche tes yéri yoq. Bowimizdin özimizgiche üch ewlad, uninggha balimizni ulisaq töt ewlad bolidu emesmu. Men dadam quluqumgha quyup qaldurghan "yette atisini bilmigen -qul"dégen bu hékmetni ömrüm boyi yürikimning chongqur qétida saqlap kéliwatimen. Balilirimgha, dostlirimgha éyttim, menisini yéship chüshendürdüm. Her qétim mushu hékmet yadimgha yetkende wujudum lerzige kélidu. A'ilimiz famile ishletkili uzun bolghan bolsimu, lékin omumiy milletning familisizliki kishini tolimu échinduridu.Xeyriyet , axiri bizde bu xasiyetlik ish üchün tetqiqatlar , izdinishler bashlandi. Famile tariximiz, uningdin ne teriqide waz kechkenlikimiz, tartqan ziyanlirimiz heqqide "shinjang tezkirichiliki'', "shinjang ijtima'iy penler tetqiqati'', "shinjang uniwérsitéti ilmiy zhurnili'', "miras"zhurnili qatarliq zhurnallarda yéterlikpakitlar sözlen'gen qimmetlik maqaliler bésildi. Bu xasiyetlik ishqa shinjang uyghur aptonom rayonluq xelq hökümitining teshebbuskarliq bilen yétekchilik qilishi kishini téximu söyündüridu. Menmu ashu aptorlargha awaz qoshup, öz jemetimnng famile qollinish tarixi, sewebi, familining jemetimiz tarixida oynighan roli heqqide sözlesh arqiliq famile qollinishning neqeder ehmiyetlik ish ikenliki we texirsizliki heqqide uchur bermekchimen. Mektep yéshigha toshqan chéghimda dadam méni qolumdin yétilep mektepke tizimlitishqa apardi: -Qizingizning ismi néme?-Selime -Özingizningchu?-Abdulheq-Familenglar? -Kamal Chirayidin nur yéghip turidighan, yawropache kastyum - burulka kiyip, galistuk taqighan turghun ependi méning isim - familemni :selime. A. Kamal, dep yazdi. Shuningdin kéyin men "selime . A. Kamal"boldum. Eyni chaghda kamal dégen kim? Men némishqa selime abdulheq bolmay, selime . A. Kamal bolimen, dégendek ishlarni oylimighanikenmen. Shuning üchün kéyinki chaghlarda isim - familemni toluq bildürüp kéliwatqan üch isimning otturisidiki dadamning ismining bash herpi bolghan "a"ni tashliwetkinimge bekmu échinimen. Hazir oylisam bu öz waqtida bir bashbashtaqliq bolghaniken. Toluqsiz otturining axiriqi yilliqida oquwatqan waqitlirim bolsa kérek. Dadam jiger reng muqawiliq bir kona depterni kötürüp chiqip, hede - singillirimni yighdi: -silerge jemetimizning tarixidin qisqiche melumat béridighan waqit bolup qaldi. Bu depterning birinchi bétide dadam abduweli kamal hezretliri buxarada yette yil ilim tehsil qilip qaytip kelgende yézip qoyghan "yette atisini bilmigen - qul"dégen bir jümle söz bar. Ata - bowilirimiz a'ile uruq - jemet nesebnamisini yézip qaldurup, ewladlargha öz yiltizini bildürüshni shu teriqide jiddiy mesile dep qarighan. Jemet nesebnamimiz abdukérim beg bowimizdin bashlinidu. Abdukérim beg bowimiz tughluq tömürxan zamanida orda meslihetchisi bolghan. Abdukérim begning oghli ilyar molla turdining nami hélihem xelqning qelbidin öchkini yoq. U chapturghan bir östeng hazirmu ghulja nahiyisining gükiretme yézisi héziwektam mehelliside hélimu "ilyaning ériqi"dep atilip kelmekte. Ilyar molla turdi qorghas mazarda diniy mektep achqan. Ilyar molla turdining oghli ibrahim, ibrahimning oghli isma'il, isma'ilning oghli israpil, israpilning oghli kamalidin haji, kamalidin hajining oghulliri abdul'eziz, abduweli, abdumuta'alilardur. "Kamal"dégen famile mushu üch oghuldin bashlap resmi muqim famile qilin'ghan.Dadam bizning:néme üchün chong bowilirimiz orda meslihetchisi abdukérim begning yaki öz zamanisida östeng chapquzup, elge yaxshi ish qilip bergen ilyar molla turdining namini famile qilip tallimaydu?Dégen su'alimizgha mundaq dep jawap bergenidi:20-yashliq kamalidin haji bowimiz 1860 - yillarda sadir qozghilingining serkiliridin biri bolup, lexme kolashni pilanlashqa qatnashqan, özi bashlamchi bolup lexme kolighan kishi bolup, kamalek(kamalek - ikki yayliq, oqya shekillik qoral bolup, ikki yayning otturisigha haywanat térisidin tikilgen pishshiq xalta ornitilidiken. Xaltigha tash qachilinip, yay qattiq tartip qoyuwétilgende küch bilen étilip chiqqan tash düshmenning mingisini chuwuwételeydiken)étishqimu nahayiti mahir kishi iken. Kamalidin bowimiz kéyin ichki - tashqi qora saldurghan, ichkiriki qoruda momimiz qizlarni oqutqan, tashqiriqi qoruda özi oghullarni oqutqaniken. Kamalidin bowimizning sadir qozghilingidiki baturluqi, el arisidiki shöhriti, meripetperwerliki tüpeylidin shu kishining nami turaqliq famile qilin'ghan. Nesebnamige yézilghan eng deslepki bowimiz abdukérim begdin hésablighanda siler 9 - ewlad, nami jemetimizge famile qilin'ghan kamalidin bowanglardin hésablighanda 4 - ewlad bolisiler, dégenidi. Hazir dadamning newrisi shöhret kamal, uning oghli subat kamal dunyagha keldi. A'ile nesebnamimiz 11 - ewladqa, famile tariximiz 6 - ewladqa ulashti. Kamalidin bowimizning oghulliri, newre - chewre, pey newriliri ...Bolup, hazir bu yiltiz etrapigha 300din artuq kishi uyushti. 50 - Yillarning axiri, 60 - yillarning béshida ili deryasi boyida chong - kichik bowilirim abduweli kamali molla hezret bilen abdumuta'ali kamali xelipe hezret aka - ukilarning nahayiti chong baghliri yanmu yan idi. Abduweli kamali molla hezret buxaradin qaytip kélip taki 1928 - yili wapat bolghan'gha qeder ghulja sheher ichi térek mazardiki qorusida mektep échip bala oqutqan. Ayali bübi ayshe qizlarni oqutqaniken. Ikki bowining baliliri, newre - chewriliri bolghan barliq kamallar bir yerge jem bolsaq, baghlarda, derya sahillirida oynisaq, chonglargha egiship barawetke chiqsaq, hetta soqushup talashsaqmu xuddi bir atining baliliridek waz kechkili bolmaydighan bir xil yéqinliq, illiq méhri muhebbet bizni baghlap turidu.Ésimni tapqinimdin buyanqi ishlarni eslisem, meyli jemetimizning béshigha balayi apet yaghqan "medeniyet inqilabi«da bolsun, meyli tinchliq mezgilliridiki künler bolsun kamal jemeti qolni qolgha tutup qayghu we xushalliqlarni birge tartti. Yillar abdumuta'ali kamali xelipe hezretlirige'oxshash ésil atilarni, yürek - baghri ili deryasidinmu keng bübi ayshe, zöhre abistaygha oxshash ulugh oqutquchi anilirimizni qara yerge uzatti. Yash ata - anilar chonglarning mubarek qedemlirini bésip, yash ewladlarni terbiyileshke, jemetimizning uyushushchanliqini mustehkemleshke ayanmay bedel tölidi. Ewlad terbiyisini hemmining aldigha qoydi. Némishqidur, ghuljida "üch wilayet inqilabiy hökümiti"qurulghanda bowimiz abdumuta'ali kamali hezret diniy ishlar nazaritining naziri bolghandin bashqa, ta bügünki kün'ge qeder jemetimizdin emeldar chiqmidi. Biraq, 50 - yillardin bashlap diniy sahede elning hörmitige érishken lutpulla.Gh. Kamal qari hajim; In'gliz, erep, türk, xenzu tillirini puxta igiligen til bilimdani is'haq. I. Kamal, merkiziy islam inistitutida sistémiliq terbiye alghan abduraxman.M. Kamal qatarliqlar jemetimizning bayraqdarliri bolup yétishti. 60 - We 70 - yillarning axirliridin bashlap jemetimizning oghul - qizliri aliy bilim yurtlirida türkümlep oqidi. Jemetimiz ichide jemetimiz we ata - bowilirimizning shenige dagh keltüridighan birer köngülsiz ish yüz bermidi. Eksiche jemetimizning her bir ezasi "kamal"dégen bu tewerük familining shan - shöhritini qoghdap keldi.1990- Yili qazaqistan, özbékistan, rosiye, qirghizistanlargha sayahetke chiqtim. Kamalidin bowimizning oghli abdul'eziz kamalning oghli abduqeyyum. A. Kamal 50 - yillarda a'ilisni almutigha köchürüp chiqip ketken. U yerde yene dadamning singlisi zeynep.A. Kamal, inisi baqi. A. Kamal hemde qirghizistandiki inisi mes'ut . A. Kamal we ularning bala- chaqiliri bar idi. Kichik apam zeynepning öyige men bilen körüshkili kelgen tughqanlarning birinimu tonumayttim. Hetta kichik apam zeynepnimu ata- anam süretlep bergenidi. Chünki, ular qazaqistan'gha köchkende men téxi kichik idim. Tughqanlarning ichide appaq chachliq momay - bowaylar, yash, ottura yash er - ayallar, qiz - yigit, ösmürler köp idi. Hemmisi özini tonushturghanda manga ashu yéqimliq, pexirlik "kamal"nami ularning ismigha qoshulup, bille yadlinatti. Men shu chaghda chüshümdimu körüp baqmighan munchiwala jiq qérindashlirim, jigerlirimning barliqidin söyündüm. Bir xil xatirjemlik, pexirlinish tuyghusi manga ishench we küch - quwwet ata qildi. Shu chaghda men dunyadiki kamallarning hemmisi bir atining baliliri dégen eqidini tiklep bolghanidim. Qazaqistan penler akadémiyisi sabiq uyghurshunasliq inistitutining uyghur tarixi boyiche közge körün'gen tetqiqatchisi ablet kamal lénin'gradta bilim ashuruwatqaniken. Shunga uning bilen körüshkende baghrimgha bastim, uning kamallar jemetige keltürgen shan - sheripige ortaqlashtim. Janabi kamalidin bowimizning chewriliridin bolghan ablet .Q. Kamal hazir en'gliye oksford uniwérsitétining teklip qilin'ghan proféssori.Muhebbet .A.Kamal 1988 - yili shinjang uniwérsitétining bi'ologiye fakultétini pütküzgen bolup, hazir ispaniye mursiye(MURCIA)uniwérsitétida bi'ologiye penliri doktori unwani bilen italiye, ispaniye alimliri bilen birge malikola bi'ologiyisi we hasharetlerning DNA we HROMOSOMliri üstide tetqiqat ishlimekte. Yene chewrilerdin meghpiret .A. Kamal merkiziy milletler inistitutida uyghur tili kespi boyiche oqush tamamlighandin kéyin, yaponiye, türkiyelerde bilim ashurup türkiy tillar kespi boyiche doktorluq ilmiy unwanigha érishti. Hazir enqere ghazi uniwérsitétida ishlimekte. Pey newrilerdin qéyum.A.Kamal béyjing uniwérsitétining tallap ewetishi bilen amérika chikago uniwérsitétida astronomiyebilimliri boyiche terbiyilenmekte. Omumen kamal jemetidiki chewre, pey newrilerning 80pirsenti aliy melumatliq.19 - Esirning otturilirida kamalidin bowimiz qehrimanliqta, baturluqta nam chiqarghanidi. Bügünki dewrde ewladliri uning mubarek namini öz ilmiy emgekliri bilen nurlandurmaqta. Eger bizning ejdadlirimiz jemet nesebnamisi turghuzmighan, jemetimizge turaqliq famile teqdim qilmighan bolsa, hemmimiz öz atimizning naminila famile dep tonup, tar da'iridiki jemetchilikke, uruq - tughqanlar ara yatlishishqa qarap yüzlinip, kichik - kichik toplargha ayrilip ketken bolattuq. Bizge yene atimizni tonutqan, bir ewladning izini yene biri bésip, özliri tikligen jemet abidisige'üzüldürmey tash tizishni, üzlüksiz mustehkemleshni ögetken, bizni chirimas yiltizgha toplighan atilirimizning etiwarliq ana zéminning topisigha singip ketken jismi menggü qurumighay!
没有评论:
发表评论